شناسنامه تفسیر

نام معروف: تفسیر الثمرات الیانعة و الأحکام الواضحة القاطعة
مؤلف: قاضی یوسف بن احمد بن محمد بن عثمان الثلاثی الیمنی
تولد: در ربع دوم از قرن هشتم
وفات: ۸۳۲ ق/ ۱۴۲۹م
مذهب: شیعی زیدی
زبان: عربی
تاریخ تألیف: ۸۱۵ ق
تعداد مجلدات: ۵
مشخصات چاپ: جمهوریة الیمنیة، صعدة، مکتبة التراث الاسلامی، طبع اول، ۱۴۲۲ق/۲۰۰۲م
 

معرفی مفسر و تفسیر

قاضی سراج الاسلام یوسف بن احمد بن عثمان ثلایی یمنی، مشهور به فقیه یوسف (م ۸۳۲ ق) از علمای زیدی قرن هشتم و نهم هجری است. وی دارای آثاری از معارف و احکام است و این کتاب که در تفسیر آیات الاحکام در پنج مجلد و به ترتیب مصحف از سوره حمد تا الناس تألیف شده یکی از آثار علمی وی است. البته مؤلف ظاهرة کتاب دیگری در تفسیر داشته به نام: التیسیر فی التفسیر(1)، که تاکنون به دست نیامده است. مؤلف در این تفسیر فقهی، هر چند تمام آیات احکام را تتبع نکرده، اما در مجموع از کتاب های فقهی قرآنی دراز دامن شیعه زیدی است که بدون آن که به قواعد و اصول استنباط اشاره کند، به حکم و در دلالت آیه بر آن می پردازد و به گفته مؤلف، این کتاب را بر مبنای الروضه و الغدیر سید عزالدین بن محمد (زنده در قرن هفتم و اوائل قرن هشتم) نگاشته است.(2)
 
در آغاز تفسیر، مقدمه ای اصولی در بیان قواعد اصول فقه مربوط به استنباط احکام می پردازد، مانند مباحث حقیقت و مجاز، مجمل و مبین و ظاهر و مؤول و عام و خاص. و در بحث بعدی درباره امر و نهی، ناسخ و منسوخ می پردازد و در فصل دوم درباره کیفیت دلالت الفاظ بر مراد خودش سخن می گوید و در این باره چگونگی دلالت الفاظ بر این معانی با ذکر شواهدی از آیات و نقل اقوال، مطالبی را ارائه میدهد و آن گاه از سوره بقره یکایک آیات مورد نظر در تفسیر احکام را ذکر می کند.
 
روش مفسر در تفسیر به این گونه است که در آغاز آیه را ذکر می کند و آنگاه اسباب نزول مربوط به احکام را می آورد. در ذکر قرائت و اختلافی که در این باره آمده به ویژه در جایی که تأثیر گذار در احکام است، کوشش می کند. در فهم معنای واژه، گاهی به شعر و لغت استشهاد میکند. در تفسیر و احکام به روایات رسیده در منابع استناد میکند و منبع این تفسیر را مهم ترین کتاب های زیدیه همچون التهذیب و السفینة حاکم جشمی، الانتصار امام یحیی بن حمزه و کتاب های معتزله مانند الکشاف زمخشری و منابع حدیثی اهل سنت مانند صحیح بخاری و مسلم و سنن ابی داود و سنن ترمذی تشکیل می دهد.
 
لازم به یادآوری است که این تفسیر توسط محمد قاسم هاشمی و عبدالله الحوثی تحقیق و تصحیح شده و در جای جای کتاب توضیحاتی در شرح حال افراد و توضیح نکات و استخراج منابع آورده اند.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. الثمرات الیانعة، ج ۱، ص ۲۰
2. همان، ص ۳۲.
 
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 584-583